Yanık Nedir? Yanık Nasıl Tedavi Edilir?

Yanık Nedir?

Yanık, çeşitli kaynaklardan gelen cilt ve diğer dokularda oluşan yaralanmadır. Sıcak sıvılar, güneş, alevler, kimyasallar, elektrik, radyasyon ve buhar gibi kaynaklar örnek verilebilir. Yanıklar, kendi içinde derecelere ayrılır. Isının derecesi veya temas süresine bağlı olarak derinin tüm tabakaları hatta daha alt dokular yanarak ölü hale gelebilir. Yanıklar, yılda tahmini 180.000 ölüme neden olan küresel bir halk sağlığı sorunudur. Çocuklar kazara yanıklar için yüksek risk altındadır. Yanık sonrası en hızlı uygulanacak yöntem yanık bölgesinin soğuk su ile yıkanmasıdır.

 

Farklı derecelerde yanık olabilir. Doktorlar, yanığın derinliğine ve etkilenen cildin miktarına bağlı olarak bir yanığın ciddiyetini (derecesini) belirler. Yanıklar ağrılı olabilir. Tedavi edilmeyen bir yanık enfeksiyona yol açabilir. Ölümcül olmayan yanıklar, uzun süreli hastaneye yatış, şekil bozukluğu ve sakatlık da dahil olmak üzere, genellikle sonuçta ortaya çıkan damgalama ve reddedilme ile morbiditenin önde gelen nedenidir.

 

Yanık türü ne olursa olsun, yaranın içinde ve çevresinde iltihaplanma ve sıvı birikimi meydana gelir. Ayrıca cilt, vücudun mikroorganizmaların enfeksiyonuna karşı ilk savunmasıdır. Yanıkta enfeksiyon riski hem yaralanma bölgesinde hem de potansiyel olarak tüm vücutta mevcuttur.

 

Sadece epidermis kendini yenileyebilir. Daha derine uzanan yanıklar kalıcı yaralanmalara ve yara izine neden olabilir ve o bölgedeki cildin normal işleve dönmesine izin vermeyebilir.

 

Elektrik yanıkları nelerdir?

Elektrik yanıkları, ciddi yaralanmalara neden olabilir. Genellikle elektrik çarpması için giriş ve çıkış noktaları kolayca tanımlanamayabilir. Elektrik, vücuttaki sinirler ve kaslardan daha kolay akar. Bu nedenle sıklıkla bu dokular zarar görür. Önemli kas hasarı meydana gelirse, kas lifleri parçalanır ve elektrolit bozukluklarına ve böbrek yetmezliğine neden olan kimyasallar kan dolaşımına salınabilir.

 

Kimyasal yanıklar nelerdir?

Kimyasal yanıklar, kimyasallar vücuda döküldüğünde ve ısı yaratan bir reaksiyon oluşturduğunda da ortaya çıkabilir. Kimyasal yanıklar, pH veya asitliklerine göre sınıflandırılabilir.

Asitler, pH'ı 7'den az olanlardır ve asetik asit, hidroklorik asit veya sülfürik asit gibi yaygın ev bileşiklerini içerir.

Bazlar veya alkali bileşikler 7'den yüksek bir pH'a sahiptir. Amonyak, evde bulunan yaygın bir alkalidir.

 

Yanıklar nasıl sınıflandırılır?

Yanıklar, derinlik ve şiddet açısından cilt yüzeyine ne kadar nüfuz ettiğine bağlı olarak; birinci, ikinci, üçüncü veya dördüncü derece yanık şeklinde sınıflandırılır. Yanıklar statik değildir ve olgunlaşabilir. Birkaç saat içinde, birinci derece bir yanık daha derin yapılar içerebilir ve ikinci derece olabilir. Ertesi gün kabaran bir güneş yanığı düşünün. Benzer şekilde, ikinci derece yanıklar üçüncü derece yanıklara dönüşebilir.

Birinci derece (yüzeysel) yanıklar:Yalnızca derinin en dış tabakası olan epidermis tabakasını etkiler. Cildin lokal inflamasyonuna neden olur. Güneş yanıkları genellikle birinci derece yanıklar olarak sınıflandırılır. İnflamasyon (yangı) ağrı, kızarıklık ve hafif miktarda şişlik ile karakterizedir. Cilt dokunulduğunda çok hassas olabilir. Yanığın fiziksel görünümü kırmızı, kuru ve kabarcıksızdır. Yanık bölgesinde hafif ağrı hissedilebilir. Evde müdahale edilebilir bir yanık türüdür.

İkinci derece yanıklar:Derininin ikinci tabası dermisi de etkileyen yanıklarıdır. Bu yanık türünde orta şiddette ağrı hissedilebilir. İkinci derece yanıklar daha derindir ve ağrı, kızarıklık ve inflamasyona (yangı) ek olarak ciltte içi sıvı dolu kesecikler (büller) meydana gelir.

Üçüncü derece yanıklar:Daha derindir, cildin tüm katmanlarını içine alır ve aslında cildin o bölgesini öldürür. Sinirler ve kan damarları hasar gördüğü için üçüncü derece yanıklar beyaz ve kösele görünümündedir ve nispeten ağrısız olma eğilimindedir.

Dördüncü derece yanıklar:Epidermis, dermis ve deri altı dokusunun tüm katmanlarının, altta yatan kemikler, tendonlar ve kaslarla birlikte etkilendiği, ısı yoluyla dokuya maksimum miktarda hasar veren en ciddi yanıklardır. Yanık bölgesinde kahverengi, siyah veya beyaz lekeler görülebilir. Bu tip yanıklar ağrısızdır çünkü tüm sinir lifleri harap olur; bu nedenle ağrı hissedilmez. Bu türdeki yanıklar, yoğun bir tedavi ve rehabilitasyon süreci gerektirir.

 

Yanıklar nasıl tedavi edilir?

 Yanık tedavisi nedene ve şiddete göre değişir. Tüm yanıkları temiz tutmanız ve yaraların ciddiyetine bağlı olarak uygun bandajlar/pansumanlar uygulamanız gerekir. Kişinin ağrısını tedavi etmek önemlidir. Yaraları enfeksiyon belirtileri ve eklemler ve kaslar üzerinde yara izi ve sıkılaşması gibi diğer uzun vadeli sorunlar için cildi kontrol etmek lazımdır. Hareket kısıtlılığına yol açabilir.

 

Yanık tipine göre tedaviler şunları içerir:

Birinci derece yanıklar:Yanık üzerine soğuk su tutun. Buz uygulamayın. Güneş yanıkları için aloe vera jeli uygulayabilirsiniz. Termal yanıklar için antibiyotikli krem sürün ve üzerini hafifçe gazlı bezle örtün. Ayrıca reçetesiz ağrı kesici ilaçlar da alabilirsiniz.

İkinci derece yanıklar:İkinci ve birinci derece yanıkların tedavisi benzerdir. Doktorunuz, bakterileri öldürmek için gümüş sülfadiazin gibi gümüş içeren daha güçlü bir antibiyotik krem reçete edebilir. Yanan bölgenin yükseltilmesi ağrı ve şişliği azaltabilir.

Üçüncü ve dördüncü derece yanıklar:Üçüncü ve dördüncü derece yanıklar hayatı tehdit edici olabilir ve genellikle deri greftleri gerektirir. Deri greftleri, hasarlı dokuyu, kişinin vücudunun yaralanmamış bir başka bölümünden sağlıklı ciltle değiştirir. Deri greftinin alındığı bölge genellikle kendi kendine iyileşir. Tedavi ayrıca kan basıncını sabit tutmak ve şok ve dehidrasyonu önlemek için ekstra sıvılar (genellikle IV ile intravenöz olarak verilir)ve antibiyotikler içerir.

 

Yanıkta Ne yapmalı?

- Giysileri çıkarın ve yanıkları sulayarak yanma işlemini durdurun.

- Hastanın yerde yuvarlanmasına izin vererek veya bir battaniye uygulayarak veya su veya diğer yangın söndürme sıvıları kullanarak alevleri söndürün.

- Soğuk su ile yıkayın.

- Kimyasal yanıklarda, kimyasal maddeyi su ile uzaklaştırın.

- Yanık bölgesini temiz bir bez ile kapatın ve tıbbi bakım için en yakın sağlık tesise ulaştırın.

 

Yanıkta Ne yapmamalı?

- Kendi güvenliğinizi sağlamadan ilk yardıma başlamayın (elektrik akımını kapatın, kimyasallar için eldiven vb. giyin)

- Yanığa macun, yumurta, diş macunu, kül, baharat veya pamuk uygulamayın

- Yanığın derecesini artırdığı için buz uygulamayın

- Isı kaybına yol açacağı için soğuk suyla uzun süre temas ettirmeyin

- Bir sağlık kuruluşuna gidene kadar su keseciklerini (büller) açmayın

- Enfekte olabileceğinden herhangi bir materyali doğrudan yaraya uygulamayın

- Hasta uygun tıbbi bakım altına alınana kadar yara üzerine ilaç uygulamayın

 

Yanığa Ne İyi Gelir?

Yanan bölge hızlıca soğuk suyun altına tutulmalı ya da soğuk kompres uygulanmalıdır. Buz kullanmaktan kaçının, çünkü buz koyulması yanığın derecesini ilerletir. Soğuk kompres ağrı hafifleyene kadar uygulanabilir ve ara ara soğuk kompres uzaklaştırılır. Sonrasında aloe veralı krem, antibiyotikli krem veya yanık kremi sürülebilir.  Steril bir bez ile de yara bölgesi kapatılmalıdır. Bu yanığa bağlı acıyı azaltır ve enfeksiyonu önlemeye yardımcı olur.

Yanık kaynaklı ağrı ve enfeksiyonu önlemek için:

- Soğuk kompres uygulamak

- Aloe vera kremi ya da jeli veya antibiyotikli merhem sürmek

- Yanık kremi kullanmak

- Yapışmaz steril bandaj ile yanan bölgeyi sarmak

- Bol sıvı tüketmek

- Ağrı kesici almak

- Güneşle temastan kaçınmak

- Rahat ve geniş kıyafetler giymek

- Yanık sonucu oluşan kabarcıkları patlatmaktan kaçınmak

- Birinci ya da ikinci derece yanıklar söz konusu olduğunda antibakteriyel ve ağrı kesici özellikleri olan süzme balı yanık bölgesine direkt olarak uygulayabilirsiniz.

 

Yanık tedavi edilmezse ne olur?

 Tedavi edilmeyen bir yanığın derinliğine bağlı olarak en sık görülen komplikasyonları enfeksiyonlar ve yara izleridir.

Vücudun geniş bir bölümünü kaplayan ciddi daha derin yanık vakaları, tedavi edilmezse dehidrasyona, şoka ve hatta ölüme yol açabilir.

 

Neden yanık izleri oluşur?

Cildin bir kısmı yandığında, mevcut tüm hücreler kömürleşir ve yok olur, bu da daha yeni hücrelerin alanı ele geçirmesine neden olur.

Yara oluşumu, tahrip edilen kısmı kaplayacak vücudun iyileştirici bir mekanizmasından başka bir şey değildir.  Kolajen üretebilen hücreler (fibroblastlar), yara izi adı verilen iyileşmiş ve kalınlaşmış bir alan yapmak için sayılarını ve fonksiyonlarını artırır.

 

Üç ana yara izi türü

Hipertrofik izler:Yüzeyden yükselmiş ve kırmızımsı-mor

Kontraktür izleri:Genellikle hasarlı alanı örtmek için cildi, kasları ve tendonları kasar ve sıkılaştırır.

Keloid skarları:Büyük tümörler gibi ciltten yükselen parlak ve tüysüz yumrular oluşturur.

 

Skar dokusu oluşumu genellikle birinci derece yanıklarda görülmez, ancak dokularda önemli miktarda hasar olan ikinci ve üçüncü derece yanıklarda görülür. Birinci derece yanıklar, genellikle basmakla solan renk değişimine (pigmentasyona) neden olabilir.

 

Ne Zaman Doktora Gitmeliyim?

- Ellerde, ayaklarda, yüzde veya cinsel organda yanık durumunda

- İki hafta sonra düzelmeyen yanık varsa

- Kabarma ve su dolu kesecik (bül) varsa

- Şiddetli ağrı varsa

- Ateş, sarı veya yeşil akıntı veya diğer enfeksiyon belirtileri varsa